Schizofrenia – skąd się wzięła ta nazwa? Czy ma sens?

 

Ostatnio było bardzo dużo o depresji. Postanowiłem napisać także o schizofrenii, a właściwie o „psychozach z grupy schizofrenii”.

Określenie „schizofrenia” zostało po raz pierwszy użyte niewiele ponad 100 lat temu (w 1908 roku) przez znanego szwajcarskiego psychiatrę Eugena Bleulera (którego nie należy mylić z niemal równie znanym synem, również psychiatrą, Manfredem Bleulerem – odróżnianie Eugena od Manfreda to w istocie wyższa psychiatryczna szkoła jazdy). Nazwa schizofrenia sama w sobie nie jest zła, wręcz przeciwnie jest bardzo mądra, jednak została źle zrozumiana, i jak to często bywa, to złe rozumienie wyraźnie się utrwaliło.

E. Bleuler nazywając chorobę schizofrenią (z greckiego oznacza to „rozszczepienie umysłu”) chciał zwrócić uwagę na to, że u pacjentów dochodzi do oddzielenia tego o czym myślą od tego co postrzegają i do czego dążą. To co u osób zdrowych wydaje się przebiegać harmonijnie i spójnie – jeśli o czymś jakoś myślę, to w ten sam sposób postrzegam i zgodnie z tym dążę, u chorych wydaje się przebiegać niezależnie – myśli idą sobie, spostrzeżenia sobie, a dążenia jeszcze w inną stronę.

Bardzo trudno sobie wyobrazić takiego człowieka, ale rzeczywiście chorzy na schizofrenię cechują się taką niespójnością i bardzo prawdopodobne, że jest to ich główna wspólna cecha (będzie o tym jeszcze mowa w kolejnych felietonach, o ile powstaną). To objaw (w zasadzie cały zespół objawów) nie tak barwny i ciekawy jak urojenia i omamy (później wyjaśnię o co z nimi chodzi), ale tak naprawdę prawdopodobnie najbardziej istotny. Czyli – nazwa schizofrenia jest dobra?

Można powiedzieć, że tak dobra, że aż zła. Problem polega na tym, że jest to nazwa poręczna, dobrze brzmiąca i sugestywna. Jednak sugeruje nie do końca to, co powinna.

Już dwadzieścia kilka lat potem jak Bleuler opublikował wymyśloną przez siebie nazwę, słynny i naprawdę mądry poeta (Thomas Stearns Eliot, którego mocno podejrzewam o to, że chorował co najmniej na sezonową depresję – o tym też napiszę) skojarzył ją z „rozszczepieniem osobowości”. . I oczywiście poeta się przebił, a nie nudny psychiatra (dlatego staram się nie być nudny, bo nic nie poradzę na to, że jestem psychiatrą) – większość ludzi spoza branży kojarzy schizofrenię z jakąś dziwaczną sztuczką typu cyrkowego – że niby w jednej osobie są dwie czy więcej i „ojej jakie to ciekawe”. To oczywiście bzdura – nie o to Bleulerowi chodziło i nigdy tego nie sugerował. Ale jak ludzie wiedzą, to już się im nie wytłumaczy, bo przecież wiedzą..

O co tak naprawdę chodzi? Schizofrenia to poważna choroba, powodująca duże cierpienie i znacznie utrudniająca funkcjonowanie (zawodowe, społeczne, rodzinne), nie ma niej jednak niczego dziwacznego, niesamowitego, ale także niczego romantycznego czy pobudzającego wyobraźnię. Nikt nie pobudza sobie wyobraźni zapaleniem płuc, żółtaczką, biegunką lub złamaną nogą – bo po co? Przecież chodzi o to, żeby rozpoznawać i leczyć, a nie o to, żeby doznawać romantycznych pobudzeń. A w przypadku schizofrenii to jakoś nie jest jasne.

A jednak powinno być! – jest to choroba niełatwa wcale do zrozumienia i trudna do leczenia, ale nie dziwaczna, artystyczna czy jaka tam jeszcze. Czasem wręcz trudno się z tą zwykłością pogodzić, ale dla dobra pacjentów i ich leczenia – trzeba.

Warto zwrócić uwagę, że mniej więcej w tym samym czasie, kiedy Bleuler zaproponował nazwę „schizofrenia”, inny wielki psychiatra, tym razem Niemiec, Emil Kraepelin (chyba cierpiący na chorobę afektywną dwubiegunową…), zaproponował dla tej samej choroby inną nazwę – „dementia praecox” (otępienie przedwczesne) (podobno nazwę wymyślił Pick, ale to Kraepelin uczynił ją powszechnie znaną).

Dziś ta nazwa Kraepelina wydaje nam się zupełnie nie na miejscu – bo przecież „otępienie to choroba Alzheimera” (co oczywiście też nie jest prawdą), warto jednak zwrócić uwagę na to, co chciał w ten sposób przekazać autor określenia dementia praecox. Pisząc o otępieniu Kraepelin miał na myśli to, że osoba chora zmienia się (niestety na gorsze) w sposób nieodwracalny. To znaczy, że jej pogorszenie funkcjonowania (np. w zakresie tzw. funkcji poznawczych) nie ulegnie już poprawie.

W czasach, kiedy nie znano żadnych leków przeciwpsychotycznych w większości przypadków Kraepelin rzeczywiście miał rację – proces chorobowy mógł mieć charakter postępujący i nieodwracalny. Inaczej mówiąc – termin proponowany przez Kraepelina miał sens i wskazywał na istotną cechę choroby, podobnie jak termin Bleulera. Przyjął się akurat ten drugi i dlatego musimy teraz wszystkim tłumaczyć, że nie chodzi o żadną osobowość mnogą, czy inne bzdury tego typu. Gdyby przyjął się termin Kraepelina tłumaczylibyśmy wszystkim, że schizofrenia to nie jest choroba Alzheimera – i nikt by nie słuchał! Prawda jest taka, że to słowa rządzą i kształtują rzeczywistość, a jeśli są mylące – tym gorzej dla rzeczywistości!

Nawiasem mówiąc użyte przez Kraepelina określenie dementia praecox nie zostało całkowicie zapomniane – w psychiatrii funkcjonuje określenie „preacox-gefuhl” oznaczające przeczucie, że pacjent, z którym lekarz psychiatra ma do czynienia choruje na schizofrenię, choć właściwie objawy nie są jeszcze widoczne.

Czy się to komuś ostatecznie podoba, czy też nie, określenie „schizofrenia” funkcjonuje w wyobraźni społecznej i, chociaż jest najczęściej zupełnie niewłaściwie rozumiane, to prawdopodobnie w najbliższym czasie nie zniknie. Oznacza to, że jesteśmy skazani na stosowanie tego terminu, nawet jeśli się nam nie podoba i, że musimy zrozumieć jego prawdziwe znaczenie. Postaram się to wyjaśnić w kolejnych felietonach (jeden z Czytelników uważa, że to „notki”, nie chciałbym pisać „notek”, ale kto mnie w końcu pyta…).

---

tagi: definicja  schizofrenia 

	lukasz-swiecicki
	19 listopada 2021 10:11

18     1284    10 zaloguj sie by polubić