Jak to jest i nie jest z myślami samobójczymi w depresji?

 

Podstawowa prawda, wydaje się, że oczywista, (ale czasem okazuje się, że nie aż tak brzmi tak..) jest taka, że w depresji występują myśli samobójcze.

Czy w każdej? Pewnie na tak postawione pytanie nie da się odpowiedzieć, ale doświadczenie wskazuje, że ciężkość depresji z pewnością nie jest tu cechą decydującą. Czyli na pewno można mieć lekką depresję (czy też może: „można mieć wrażenie, że ktoś ma lekką depresję”) i mieć silne i zdecydowane myśli samobójcze. Co więcej można, i to jak najbardziej, mieć depresję niezwykle ciężką i nie mieć myśli samobójczych zupełnie wcale (prawda jest taka, że w bardzo ciężkiej depresji nie ma się zasadniczo żadnych myśli..).

Trudno więc powiedzieć, czy takie myśli występują w depresji zawsze (w odniesieniu do myśli w ogóle trudne jest ustalanie ram czasowych), ale z pewnością występują bardzo często.

Pamiętam taka sytuację z głębokiej przeszłości – mieliśmy w Klinice pacjenta, solidnego, starszego pana, rolnika ze Ściany Wschodniej. Profesor Pużyński zapytał pacjenta, z pewnym namaszczeniem jak to on:

- A czy miewa pan myśli samobójcze?

(Swoją drogą i tak dobrze, że zapytał w ten sposób, bo częściej pytał o myśli „nieuczesane”. Chodziło mu przy tym o samobójcze, ale konia z rzędem temu, kto w ten sposób rozumie określenie „myśli nieuczesane”. Stąd też dostawał profesor bardzo „nieuczesane”, ale za to wyczesane.., odpowiedzi).

Rolnik zastanowił się głęboko i odpowiedział:

- Wie pan, panie profesorze, ja to tak zwykle wstać muszę przed piątą. To się ubiorę, herbaty sobie zrobię, coś tam czasem zjem. I idę krowom zadać. A potem koniem się muszę zająć. Potem obornik trzeba wyrzucić i może do domu na chwilę wrócę, bo i zjeść coś trzeba. No a potem to trzeba wydoić no i zaraz zaprzęgać i na pole.

- A czemu pan mi to mówi? – zdziwił się profesor.

- A, bo wie pan, robotę mam, to na myślenie za dużo czasu nie ma. To i na te całe myśli samobójcze też nie za bardzo.

- Ale przecież chciał się pan powiesić?

- To i chciałem. Ale to jest tylko robota taka, nie myśli.

Więc i tak bywa z tymi myślami nie-myślami. Ale bywa i niemal odwrotnie.

Wiele osób nie mówi o tym wówczas, kiedy się to dzieje, ale po fakcie potwierdza, że coś takiego miało miejsce.

Jeden z moich pacjentów miał problemy z policzeniem ile razy w życiu miał depresję. Kiedy spytałem go o to, po kilku minutach zastanowienia uściślił „Czy mam po prostu policzyć te okresy, kiedy miałem myśli samobójcze?”.

Odpowiedź była bardzo precyzyjna – pacjent pamiętał kiedy były takie myśli i potrafił dokładnie policzyć te okresy – chodziło o co najmniej 15 lat jego życia! Sądzę, że to nie był jednostkowy przypadek, przypuszczam, że takich pacjentów jest znacznie więcej.

Jak z tego wynika myśli samobójcze są nie tylko częste, ale są także bardzo przykre dla chorych, głęboko zapadają w ich pamięci i są bez żadnych wątpliwości traktowane jako „chore”.

To nie jest tak, jak się czasem niektórym wydaje, że pacjenci się swoimi myślami samobójczymi „rozkoszują”. Pewnie i tak może być, ale najczęściej jest zupełnie przeciwnie. Są to myśli bardzo przykre i wręcz wstydliwe. Są to też przeżycia głębokie, a nie przemykające szybko powierzchowne myślątka.

W tym punkcie z całą pewnością nie zgadzam się z tym, co napisał Stefan Chwin („Samobójstwo jako doświadczenie wyobraźni”) – „zabić się to nic takiego”. Co prawda Chwin wkłada te słowa w usta swojego przyjaciela, przyszłego, jak miało się okazać, samobójcy, ale z pewnością przynajmniej częściowo podziela ten pogląd, bo właściwie cała koncepcja jego książki jest oparta na tym koncepcie – „to nic takiego”. Książka Chwina jest nawet ciekawa, ale ta koncepcja jest nieprawdziwa. Ludzie wcale tak nie myślą, a w moim życiu było więcej samobójców niż we wszystkich książkach, które Chwin na ten temat przeczytał. Śmiem przypuszczać, bo nie liczyłem.

Oczywiście (i na szczęście) myśli samobójcze to nie to samo co samobójstwa. Występowanie myśli samobójczych jest wielokrotnie częstsze niż częstość prób samobójczych, a próby samobójcze są wielokrotnie częstsze niż samobójstwa.

Nikt nie potrafi rzetelnie policzyć stosunku liczbowego myśli samobójczych do samobójstw (bo nikt nie policzy myśli), ale nie zdziwiłbym się, gdyby było to 1000 do 1 (tysiąc do jednego) lub jeszcze więcej.

Nie jest wcale tak, że tam gdzie nie doszło do samobójstwa, ktoś przerwał proces myśli samobójczych. To znaczy, że moim zdaniem nie jest tak, że myśli samobójcze pozostawione bez interwencji doprowadziłyby do samobójstwa. Jestem przekonany, że w znacznej większości przypadków nic takiego nie miałoby miejsca – myśli, także pozostawione same sobie, najczęściej same ustępują lub gdzieś się ukrywają.

To jest osobna zagadka zresztą. Co robią myśli kiedy ich nie ma? Zapominają się? Ludzie, którzy miewają dziwne myśli sprawiają wrażenie, jakby potem o tych myślach zapominali, jakby nie zostawiały one pamięciowego śladu… Muszę coś o tym napisać. Zanim zapomnę.

Nie znaczy to jednak, że nie należy do myśli samobójczych przykładać wagi, ponieważ druga strona medalu wygląda tak, że jednak każde dokonane samobójstwo zaczyna się od samobójczej myśli. Czyli choć z całą pewnością większość myśli nie kończy się samobójstwem, to jednak każde samobójstwo gdzieś tam od myśli się zaczyna.

Dlatego myśli samobójcze zawsze należy traktować poważnie. Zarówno pacjent jak i osoby z jego otoczenia powinni pamiętać, że o myślach samobójczych trzeba informować lekarza prowadzącego. Nie chodzi o wprowadzanie paniki, ani zbyt ostre, nagłe decyzje – chodzi o to, żeby lekarz prowadzący miał szansę zareagować. Pewnie nie zawsze mu się to uda, ale jeśli nie będzie wiedział – nie uda się nigdy.

Z drugiej jednak strony nie wolno popadać w przeciwną skrajność. Często spotykam się z tym, że sama wzmianka o myślach samobójczych powoduje ogólną panikę i jest przyczyną podejmowania bardzo poważnych działań – takich jak choćby umieszczanie bez zgody w szpitalu psychiatrycznym.

Chciałbym być dobrze zrozumiany – oczywiście zagrożenie samobójstwem powinno być powodem przyjęcia do szpitala psychiatrycznego nawet bez zgody pacjenta. Mówi o tym wyraźnie artykuł 23 Ustawy o Ochronie Zdrowia Psychicznego. Tyle tylko, że nie każda wzmianka o myśli samobójczej jest realnym zagrożeniem.

Czy to się zawsze da odróżnić? Gdyby tak było miałbym łatwą pracę i może byłbym siwy, a nie łysy, a może wręcz byłbym brunetem. Pewnie, że ani zawsze, ani łatwo. Ale można podjąć sensowną próbę takiego odróżnienia. Powiem więcej – należy koniecznie ją podjąć, a nie reagować jak byk na płachtę, z czym najczęściej w praktyce się spotykam.

Wszelkie wątpliwości przeważają szalę bezpieczeństwa – to znaczy, że jeśli nie jestem pewien, powinienem dążyć do zabezpieczenia pacjenta.

Jednak jeśli nie mam wątpliwości, że nie ma poważnego zagrożenia – nie muszę wcale mocno reagować na pewne zestawy słów. Co oczywiście nie znaczy, że zostawiam osobę, która się z takich myśli zwierzyła, z jej myślami samą i nie robię nic.

Jest jednak spora przestrzeń pomiędzy gwałtownym umieszczaniem w szpitalu, a nie robieniem niczego. Gdzieś w tej przestrzeni należy znaleźć miejsce na swoją interwencję. Wiem, że to brzmi bardzo ogólnie, ale nie odważę się na konkretne propozycje nie znając dokładnie sytuacji, której takie propozycje miałyby dotyczyć. Z pewnością jednak zdarza mi się wysłuchać, że ktoś ma myśli samobójcze i nie zmuszać takiej osoby do hospitalizacji, choć zwykle informuję pacjenta, że jest taka możliwość. Jednak jestem w stanie zaakceptować odmowę (oczywiście opisuję to w dokumentacji, to jasne!).

Z samobójstwami jest tak, że na wiele fałszywych alarmów przypada jeden prawdziwy, mimo to nie wolno zaniechać alarmowania. Właśnie dlatego nie wolno.

Kwestia myśli samobójczych i samobójstw to jedno z najważniejszych zagadnień w psychiatrii, a może nawet po prostu w medycynie. Pacjenci również muszą zdawać sobie sprawę, że ja, ich terapeuta, też jestem człowiekiem. Także ja jestem narażony na skutki ich decyzji. Statystyki wskazują, że psychiatrzy są grupą szczególnie narażoną na samobójstwa. Powinniśmy więc nawzajem na siebie uważać.

 

---

tagi: depresja  samobójstwo  myśli samobójcze 

	lukasz-swiecicki
	29 kwietnia 2022 12:13

13     1204    9 zaloguj sie by polubić